Πώς η ενσωμάτωση του κρυφού κόστους των τροφίμων μπορεί να μετασχηματίσει τα συστήματα αγροδιατροφής (long read)

Τα σημερινά συστήματα αγροδιατροφής δημιουργούν τεράστιο κρυφό κόστος για την υγεία, το περιβάλλον και την κοινωνία μας, που ισοδυναμεί με τουλάχιστον 10 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, σύμφωνα με μια πρωτοποριακή ανάλυση του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), η οποία δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2023. Αυτό αντιπροσωπεύει σχεδόν το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Σύμφωνα με την έκθεση The State of Food and Agriculture (SOFA) του ΟΗΕ, το μεγαλύτερο κρυφό κόστος (πάνω από 70%) οφείλεται στην κατανάλωση υπερεπεξεργασμένων τροφίμων που οδηγούν σε παχυσαρκία και μη μεταδοτικές ασθένειες, προκαλώντας απώλειες στην παραγωγικότητα της εργασίας. Οι συγγραφείς της έκθεσης υποστηρίζουν ότι η διερεύνηση αυτών των λιγότερο γνωστών δαπανών είναι το πρώτο βήμα προς τη μείωσή τους και προτρέπουν τις κυβερνήσεις και τον ιδιωτικό τομέα να διεξάγουν μια πιο τακτική και λεπτομερή ανάλυση του κρυφού κόστους των συστημάτων αγροδιατροφής, μέσω μιας μεθόδου που ονομάζεται «πραγματική λογιστική κόστους». Πρόκειται για μια μέθοδο που εξετάζει τις οικονομικές, περιβαλλοντικές, κοινωνικές και υγειονομικές επιπτώσεις της παραγωγής και κατανάλωσης τροφίμων προκειμένου να δημιουργήσει μια ευρύτερη εικόνα του κόστους και των οφελών.

Η Κάθλιν Μέριγκαν είναι εκτελεστική διευθύντρια στο Swette Center for Sustainable Food Systems του Πολιτειακού Πανεπιστήμιου της Αριζόνα στις ΗΠΑ, και μια από τους 150 ερευνητές σε 33 χώρες που συνεργάστηκαν για αρκετά χρόνια για να σχεδιάσουν και να δοκιμάσουν αυτήν τη νέα μεθοδολογία. Το έργο τους ηγήθηκε του Προγράμματος Περιβάλλοντος του ΟΗΕ και χρηματοδοτήθηκε εν μέρει από την Παγκόσμια Συμμαχία για το Μέλλον των Τροφίμων, έναν συνασπισμό φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.

«Ακόμη και με μεγάλη αβεβαιότητα και εξαιρουμένων ορισμένων επιπτώσεων, υπάρχει πολύ υψηλός βαθμός εμπιστοσύνης ότι το παγκόσμιο ποσοτικοποιημένο κρυφό κόστος των συστημάτων αγροδιατροφής ανέρχεται σε 10 τρισεκατομμύρια δολάρια ή περισσότερο το 2020, αποκαλύπτοντας την επείγουσα ανάγκη να υπολογιστεί αυτό το κόστος στη λήψη αποφάσεων για το μετασχηματισμό των συστημάτων αγροδιατροφής», αναφέρει η έκθεση του ΟΗΕ.

Στην παραδοσιακή οικονομία, τα κρυφά κόστη είναι γνωστά ως εξωτερικές επιδράσεις – δευτερογενείς επιπτώσεις από την παραγωγή που προκαλούνται από ένα μέρος αλλά πληρώνονται από άλλο. Ορισμένες εξωτερικές επιδράσεις είναι θετικές. Για παράδειγμα, τα πουλιά, οι πεταλούδες και τα έντομα επικονιάζουν τις καλλιέργειες δωρεάν. Άλλες, όπως η ρύπανση, είναι αρνητικές. Για παράδειγμα, τα φορτηγά παράδοσης δημιουργούν ρύπανση και όλοι όσοι βρίσκονται κοντά αναπνέουν πιο βρώμικο αέρα. Η πραγματική λογιστική κόστους επιδιώκει να κάνει ορατές αυτές τις εξωτερικές επιδράσεις. Για να γίνει αυτό, οι μελετητές αναλύουν δεδομένα που σχετίζονται με περιβαλλοντικά, υγειονομικά, κοινωνικά και άλλα κόστη και οφέλη και υπολογίζουν μια τιμή που αντιπροσωπεύει το συνολικό κόστος των τροφίμων.

Από πολλές απόψεις, η πραγματική λογιστική κόστους είναι μια σύγχρονη και βελτιωμένη έκδοση της ανάλυσης κόστους-οφέλους. Αυτή η προσέγγιση ποσοτικοποιεί τα αναμενόμενα οφέλη και κόστη που σχετίζονται με τη λήψη μιας συγκεκριμένης απόφασης και στη συνέχεια τα συγκρίνει για να δει εάν η ενέργεια είναι πιθανό να προκαλέσει καθαρό κέρδος ή ζημία για το κοινό.

Οι υποστηρικτές της πραγματικής λογιστικής κόστους ισχυρίζονται ότι η διαφοροποιημένη προσέγγισή της θα αντιμετωπίσει τις ελλείψεις στην παραδοσιακή ανάλυση κόστους-οφέλους. Η ελπίδα είναι ότι, επειδή αυτές οι δύο μέθοδοι έχουν πολλές ομοιότητες, θα πρέπει να είναι σχετικά εύκολο για τις κυβερνήσεις να αναβαθμίσουν στην πραγματική λογιστική κόστους καθώς αυτή υιοθετείται ευρύτερα.

Το πραγματικό κόστος των τροφίμων διαφέρει από χώρα σε χώρα

Η έκθεση για την κατάσταση των τροφίμων και της γεωργίας για το 2023 αποκαλύπτει ορισμένα σαφή μοτίβα. Από τα 12,7 τρισεκατομμύρια δολάρια κρυφού κόστους, το 39% δημιουργείται από χώρες ανώτερου μεσαίου εισοδήματος και το 36% από χώρες υψηλού εισοδήματος. Στις πλούσιες χώρες, το 84% του κρυφού κόστους προέρχεται από ανθυγιεινά διατροφικά πρότυπα, όπως η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων κόκκινου κρέατος και υπερεπεξεργασμένων τροφίμων, που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο καρδιακών παθήσεων, καρκίνου και άλλων ασθενειών.

Αντίθετα, το 50% του κρυφού κόστους των τροφίμων στις χώρες χαμηλού εισοδήματος είναι κοινωνικό κόστος που πηγάζει από τη φτώχεια και τον υποσιτισμό. Η έκθεση SOFA 2023 εκτιμά ότι τα εισοδήματα των φτωχών ανθρώπων που παράγουν τρόφιμα σε χώρες χαμηλού εισοδήματος θα πρέπει να αυξηθούν κατά 57% προκειμένου οι εργαζόμενοι αυτοί να αποκτήσουν επαρκή έσοδα.

Η παραγωγή τροφίμων έχει και περιβαλλοντικό κόστος. Η απορροή αζώτου, οι εκπομπές αμμωνίας, η αποψίλωση των δασών, η ρύπανση του νερού και οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μαζί αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% του παγκόσμιου κρυφού κόστους παραγωγής τροφίμων. Ωστόσο, άλλα περιβαλλοντικά κόστη, όπως αυτά που σχετίζονται με την απώλεια ειδών και την έκθεση σε φυτοφάρμακα, δεν περιλαμβάνονται στην έκθεση.

Πρέπει να κοστίζει περισσότερο το φαγητό;

Ορισμένοι στηρίζουν την ενσωμάτωση του κρυφού κόστους στην τιμολόγηση των τροφίμων. Ένας ολλανδικός οργανισμός που ονομάζεται True Price, συνεργάζεται με εταιρείες τροφίμων για να τις βοηθήσει να χρεώσουν ακριβότερα τα προϊόντα τους. Ο όμιλος λειτουργεί ένα παντοπωλείο στο Άμστερνταμ που χρεώνει μεν συμβατικές τιμές, αλλά παρέχει και ταμειακές αποδείξεις στις οποίες εμφανίζεται το κρυφό κόστος των προϊόντων. Οι καταναλωτές ενθαρρύνονται να πληρώσουν αυτές τις υψηλότερες τιμές. Όταν το κάνουν, το κατάστημα δωρίζει τα έσοδα σε δύο μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που προωθούν τη διατήρηση της γης και της άγριας ζωής και τη μείωση της φτώχειας στην Αφρική.

Αντί να αυξηθούν οι τιμές, η Μέριγκαν πιστεύει ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης του κρυφού κόστους των τροφίμων θα ήταν η αλλαγή των κυβερνητικών πολιτικών που παρέχουν 540 δισεκατομμύρια δολάρια σε γεωργικές επιδοτήσεις παγκοσμίως κάθε χρόνο. Από αυτό το ποσό, το 87% προορίζεται για την υποστήριξη συστημάτων παραγωγής που παράγουν φθηνά τρόφιμα, φυτικές ίνες και βιοκαύσιμα, αλλά προκαλούν επίσης κοινωνικές και περιβαλλοντικές βλάβες. Παραδείγματα περιλαμβάνουν επιδοτήσεις που προωθούν τη χρήση χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, την υπερβολική χρήση φυσικών πόρων και την καλλιέργεια προϊόντων έντασης εκπομπών όπως το ρύζι.

Οι υπηρεσίες του ΟΗΕ προτρέπουν τους παγκόσμιους ηγέτες να ανακατευθύνουν αυτές τις επιδοτήσεις για να μειώσουν τις αρνητικές επιπτώσεις – μια στρατηγική που αποκαλούν «μια ευκαιρία πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για τον μετασχηματισμό των συστημάτων τροφίμων». Αν και μπορεί να φαίνεται ότι η κατάργηση των επιδοτήσεων θα αύξανε τις τιμές λιανικής, αυτό δεν είναι απαραίτητα αλήθεια – ειδικά εάν επαναπροορίζονται για τη στήριξη της βιώσιμης, δίκαιης και αποτελεσματικής παραγωγής.

Χρησιμοποιώντας την πραγματική λογιστική κόστους ως οδηγό, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα μπορούσαν να ανακατανείμουν ορισμένα από αυτά τα τεράστια χρηματικά ποσά σε μεθόδους παραγωγής που αποφέρουν καθαρά θετικά οφέλη, όπως η επέκταση της βιολογικής γεωργίας, της αγροδασοκομίας και της βιώσιμης αλιείας. Η ερευνήτρια τονίζει ότι η πραγματική λογιστική κόστους μπορεί να βοηθήσει στην στροφή προς εναλλακτικές λύσεις που προστατεύουν τους πόρους και τις αγροτικές κοινότητες. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να μειώσει το κρυφό κόστος των σημερινών συστημάτων αγροδιατροφής.

ΠΗΓΗ: The Conversation