Μπορεί ο διανθρωπισμός να σώσει το ανθρώπινο είδος; (long read)
Την προηγούμενη εβδομάδα ο Ίλον Μασκ ανακοίνωσε μέσω ανάρτησής του στο Twitter/X ότι η εταιρεία του, η Neuralink, εμφύτευσε με επιτυχία το πρώτο ασύρματο τσιπ εγκεφάλου σε άνθρωπο. Η εταιρεία αναπτύσσει ένα εμφύτευμα εγκεφάλου το οποίο έχει σχεδιαστεί για να βοηθήσει τους ασθενείς με παράλυση να ανακτήσουν τον έλεγχο των κινήσεών τους. Οι αρχικοί χρήστες του θα είναι άτομα που έχουν χάσει τη λειτουργικότητα των άκρων τους. Ωστόσο, ορισμένοι πιστεύουν ότι τεχνολογίες όπως αυτή θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να ενισχύσουν τις ικανότητες όλων μας.
Πολλοί ηγέτες της τεχνολογικής βιομηχανίας έχουν μιλήσει για την αυξανόμενη σύγκλιση μεταξύ ανθρώπων και μηχανών τις επόμενες δεκαετίες. Ο Ίλον Μασκ μάλιστα, έχει δηλώσει πως επιθυμεί την απευθείας σύνδεση του ανθρώπινου εγκεφάλου με υπολογιστές «ώστε να επιτευχθεί μια συμβίωση με την τεχνητή νοημοσύνη».
Αυτοί οι στόχοι εμπνέονται από ένα φιλοσοφικό κίνημα που ονομάζεται τρανσουμανισμός ή διανθρωπισμός (transhumanism). Το εν λόγω κίνημα υποστηρίζει ότι το ανθρώπινο είδος στην παρούσα μορφή του δεν αντιπροσωπεύει το τέλος της ανάπτυξής μας, αλλά μάλλον μια συγκριτικά πρώιμη φάση. Υποστηρίζει τη χρήση της τεχνολογίας για την ενίσχυση των ανθρώπινων πνευματικών, σωματικών και ψυχολογικών ικανοτήτων, ακόμη και σε σημείο που να αλλάζει ριζικά την ίδια την ανθρώπινη φύση.
Η έννοια του τρανσουμανισμού χρονολογείται από τις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά απέκτησε σημαντική δυναμική στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 με την εμφάνιση στοχαστών όπως ο Νικ Μπόστρομ (Nick Bostrom) και ο Μαξ Μορ (Max More). Σήμερα, περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα ιδεών και τεχνολογιών, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής μηχανικής, της νανοτεχνολογίας, της τεχνητής νοημοσύνης και των διεπαφών εγκεφάλου-υπολογιστή.
Οι διανθρωπιστές οραματίζονται ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι θα υπερβαίνουν τους βιολογικούς περιορισμούς, όπως η θνησιμότητα και οι ασθένειες, με τη βοήθεια τεχνολογιών που βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο ανάπτυξης ή δεν έχουν ακόμη εφευρεθεί. Μέσω της τεχνολογίας, υποστηρίζουν, μπορούμε να επαυξήσουμε το σώμα και το μυαλό μας, επιτυγχάνοντας ένα νέο επίπεδο ύπαρξης γνωστό ως «μετανθρωπότητα».
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια ιδεολογία αλλά ο διανθρωπισμός διαθέτει ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που τον διαχωρίζει από άλλες ιδεολογίες: την ευελιξία του, σύμφωνα με την Φρανσέσκα Φεράντο, φιλόσοφο και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και ιδρύτρια του Παγκόσμιου Μετανθρώπινου Δικτύου (Global Posthuman Network).
«Είναι συμβατός με κάθε άλλη ιδεολογία ή φιλοσοφία που είναι πρόθυμη να αποδεχτεί ότι η τροποποίηση του ανθρώπινου οργανισμού μέσω της τεχνολογίας είναι μια καλή ιδέα για την επιβίωση του είδους μας».
Οι υποστηρικτές του κινήματος πιστεύουν στη δυνατότητα χρήσης των εξελίξεων σε τομείς όπως η γενετική, η νανοτεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη και η βιοτεχνολογία για την ενίσχυση των ανθρώπινων σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων. Οι μελλοντικοί άνθρωποι θα μπορούν να βλέπουν στο σκοτάδι, θα διαθέτουν απεριόριστη ενέργεια και θα επιβιώνουν από μια επικίνδυνη πτώση. Θα έχουν απίστευτη μνήμη και η διανοητική τους ικανότητα θα είναι δεκαπλάσια από τη σημερινή. Με έναν «έξυπνο» εξωσκελετό και εμφυτεύματα μικροτσίπ στον εγκέφαλό τους, αυτοί οι υπεράνθρωποι θα γίνουν πιο αποτελεσματικοί, πιο δημιουργικοί και θα διαθέτουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση. Αν ο εγκέφαλός τους νοσήσει, θα θεραπευτεί ή τουλάχιστον θα επιδιορθωθεί αποτελεσματικά.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι στο μέλλον οι άνθρωποι θα μπορούν να μεταφορτώνουν τους εγκεφάλους τους σε υπολογιστές και έτσι να περνούν στην αθανασία. Άλλοι πιστεύουν ότι θα πρέπει να παραμείνουμε οργανικά όντα αλλά να αναβαθμίσουμε τη βιολογία μας μέσω της γενετικής μηχανικής και άλλων νέων τεχνολογιών.
Ωστόσο, πρόκειται για ένα ποικιλόμορφο και εξελισσόμενο κίνημα και οι υποστηρικτές του μπορεί να έχουν διαφορετικές απόψεις για συγκεκριμένα ζητήματα. Ορισμένοι αγκαλιάζουν με ενθουσιασμό τις ιδέες του, ενώ άλλοι εκφράζουν ανησυχίες σχετικά με τις πιθανές ηθικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις αυτών των τεχνολογικών εξελίξεων.
Πόσο κοντά είμαστε σε αυτό το μέλλον
Μπορεί όλα αυτά να ακούγονται φουτουριστικά, αλλά ορισμένοι υποστηρίζουν ότι βρισκόμαστε ήδη στο κατώφλι της δημιουργίας τέτοιων δυνατοτήτων χάρη στις ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη και τη συνθετική βιολογία.
«Διανύουμε έναν αιώνα ο οποίος θα καθορίσει το μέλλον της ανθρωπότητας όσο κανένας άλλος», υποστηρίζει σε συνέντευξή της στον Guardian, η φιλόσοφος, μακροϊστορικός και φουτουρίστρια, Ελίζ Μπόαν (Elise Bohan).
Σύμφωνα με την Μπόαν, ο διανθρωπισμός είναι ένα κίνημα που στοχεύει στην αντιμετώπιση -ή και στον τερματισμό- αυτού που η ίδια αποκαλεί «τραγωδίες της πραγματικότητας»: τη γήρανση, τις ασθένειες και τον θάνατο.
Ο μετασχηματισμός έχει ήδη αρχίσει, λέει η Μπόαν, και θα μεταμορφώσει τον κόσμο μας κατά τη διάρκεια της ζωής μας. Αυτό ήδη συμβαίνει και η μετάβαση αυτή είναι απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους.
Για παράδειγμα, η Μπόαν πιστεύει πως το 2030 κάθε μωρό που θα γεννιέται θα έχει πλήρως χαρτογραφημένο το DNA του. Τα σχετικά δεδομένα θα μεταφορτώνονται σε ένα κεντρικό αρχείο υγείας και θα διασταυρώνονται σε κάθε ιατρικό ραντεβού καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.
«Αν οι άνθρωποι παρέμεναν υγιείς και συνέχιζαν να μαθαίνουν, θα είχαμε αυτό το σωρευτικό αποτέλεσμα όπου οι εμπειρίες και οι γνώσεις μας θα συσσωρεύονταν πολύ πιο γρήγορα. Πόσα πράγματα θα μπορούσε να κάνει το είδος μας με αυτό! Πόσα μυστήρια του σύμπαντος θα μπορούσαμε να ξεκλειδώσουμε. Πόσα προβλήματα θα μπορούσαμε να λύσουμε. Θα μπορούσαμε να εξερευνήσουμε τα βάθη της ψυχής του άλλου», λέει χαρακτηριστικά η Μπόαν.
Ηθικά ζητήματα
Ενώ ο διανθρωπισμός υπόσχεται δυνητικά επαναστατικά οφέλη, θέτει επίσης σημαντικά ηθικά και κοινωνικά ερωτήματα. Η χρήση τεχνολογιών για την ενίσχυση ή την τροποποίηση των ανθρώπινων ικανοτήτων ανοίγει ένα κουτί της Πανδώρας καθώς προκύπτουν αρκετά ηθικά ζητήματα.
Μια από τις κύριες επικρίσεις του κινήματος είναι ότι μόνο οι εξαιρετικά πλούσιοι θα έχουν πρόσβαση σε επαυξητικές τεχνολογίες (εμφυτεύματα, βιονικά μέλη ή ακόμη και γενετικές τροποποιήσεις), δίνοντάς τους ένα αναμφισβήτητο πλεονέκτημα. Σήμερα ζούμε σε έναν πολύ άνισο κόσμο. Ο διανθρωπισμός, αν αναπτυχθεί σε κάτι παρόμοιο με το υπάρχον πλαίσιο, είναι πιθανό να αυξήσει σημαντικά τις κοινωνικές ανισότητες και μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την πλειοψηφία των ανθρώπων, υποστηρίζει σε άρθρο του στον ιστότοπο The Conversation, ο Αλεξάντερ Τόμας, επικεφαλής προγράμματος στο Τμήμα ΜΜΕ, Μόδα και Επικοινωνία του University of East London.
«Οι δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογίας είναι από τους μεγαλύτερους υποστηρικτές του κινήματος του διανθρωπισμού. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί: θα μπορούσαν να είναι οι πρωταγωνιστές στην πιο σημαντική στιγμή της Ιστορίας», τονίζει στο άρθρο του ο Τόμας.
Είναι δύσκολο να μη φανταστεί κανείς την εμφάνιση ενός νέου ταξικού χάσματος μεταξύ των μη ενισχυμένων και των ενισχυμένων, των άρρωστων και των υγιών, των αθάνατων και των θνητών, σύμφωνα με τους νευροεπιστήμονες Ντανιέλ Τριτς και Ζαν Μαριάνι.
«Οι διανθρωπιστές είναι το προϊόν μιας κοινωνίας στην οποία οι οικονομικοί ισχυροί, οι τράπεζες, οι πολυεθνικές και οι πολιτικές ομάδες απολαμβάνουν απεριόριστη κυριαρχία. Είναι απασχολημένοι με τη δημιουργία μιας πραγματικής ‘οικονομίας των υποσχέσεων’, της πεποίθησης δηλαδή ότι η απλή επένδυση τεράστιων χρηματικών ποσών θα είναι αρκετή για να νικήσει τις ασθένειες και να μας προσφέρει πιο αποδοτικούς εγκεφάλους, αιώνια νεότητα και αθανασία», τονίζουν οι δυο ερευνητές.
Υπάρχουν επίσης σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον οι τεχνολογίες στις οποίες βασίζεται η εν λόγω φιλοσοφία μπορούν να αναπτυχθούν με ασφάλεια. Για παράδειγμα, βρισκόμαστε ακόμη σε πρώιμο στάδιο κατανόησης της πολυπλοκότητας του ανθρώπινου εγκεφάλου και οι προσπάθειες για την επαύξηση ή την τροποποίησή του θα μπορούσαν να έχουν απρόβλεπτες συνέπειες. Ορισμένοι επικριτές του κινήματος υποστηρίζουν ότι με την τροποποίηση της βιολογίας και της φύσης μας, κινδυνεύουμε να χάσουμε την ανθρώπινή μας ταυτότητα.
Για αυτό και οι νευροεπιστήμονες Τριτς και Μαριάνι τονίζουν στο άρθρο τους ότι θα πρέπει να μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ της διαφήμισης, των υποσχέσεων και της πραγματικότητας της επιστημονικής προόδου. Το ζητούμενο δεν είναι να απορρίψουμε εκ προοιμίου όλα τα εγκεφαλικά εμφυτεύματα, τις γονιδιακές θεραπείες ή τα βιονικά μέλη, αλλά να παραμείνουμε σε επαγρύπνηση για τις προτεινόμενες χρήσεις εντός του συστήματός μας.
Αν βρισκόμαστε πραγματικά στα πρόθυρα της δημιουργίας μιας βελτιωμένης εκδοχής της ανθρωπότητας, θα πρέπει να αρχίσουμε να θέτουμε κάποια μεγάλα ερωτήματα σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, και επομένως τι πρέπει να συνεπάγεται η βελτίωση της ανθρωπότητας, καταλήγει ο Τόμας.
ΠΗΓΗ: The Conversation, Guardian
