Φετουλάχ Γκιουλέν: Ένας αμφιλεγόμενος ηγέτης του Ισλάμ και η μάχη του με τον Ερντογάν

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν, ένας από τους πιο γνωστούς και αμφιλεγόμενους ισλαμιστές ηγέτες του 21ου αιώνα, άφησε την τελευταία του πνοή στις ΗΠΑ σε ηλικία 86 ετών, έχοντας περάσει δεκαετίες αυτοεξόριστος στην Πενσιλβάνια. Η ζωή και η πορεία του Γκιουλέν χαρακτηρίζονται από ισχυρές πολιτικές και θρησκευτικές αντιπαραθέσεις, με τον ίδιο να έχει κατηγορηθεί από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ως ο “εγκέφαλος” της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος στην Τουρκία το 2016.

Νεανικά Χρόνια και Θρησκευτική Πορεία

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν γεννήθηκε το 1941 στην ανατολική Τουρκία και μεγάλωσε σε μια συντηρητική μουσουλμανική οικογένεια. Από νεαρή ηλικία, έδειξε ενδιαφέρον για τη θρησκεία και τη διδασκαλία του Ισλάμ. Σπούδασε θεολογία και έγινε ιμάμης, αποκτώντας φήμη για τις ρητορικές του ικανότητες και την αφοσίωσή του στην ερμηνεία του Κορανίου. Μέσα από τα κηρύγματά του, υποστήριξε έναν συνδυασμό θρησκευτικής ευλάβειας και κοινωνικής ανάπτυξης, προάγοντας την εκπαίδευση ως βασικό μέσο για τη βελτίωση της μουσουλμανικής κοινότητας.

Στη δεκαετία του 1970, ο Γκιουλέν άρχισε να εδραιώνει ένα δίκτυο υποστηρικτών, το οποίο αργότερα εξελίχθηκε στο κίνημα Χιζμέτ (Hizmet), που σημαίνει “υπηρεσία” στα τουρκικά. Το κίνημα αυτό βασίζεται στην ιδέα ότι η θρησκευτική πίστη και η επιστήμη μπορούν να συμβαδίσουν και να οδηγήσουν στην προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη. Ο Γκιουλέν προώθησε μια πιο “ανοικτή” εκδοχή του Ισλάμ, ενθαρρύνοντας τον διάλογο με άλλες θρησκείες και κουλτούρες, καθώς και την εκπαίδευση σε επιστήμες και τεχνολογία.

Το Κίνημα Χιζμέτ και η Επιρροή του

Το κίνημα Χιζμέτ αναπτύχθηκε ραγδαία, όχι μόνο στην Τουρκία αλλά και διεθνώς. Μέσω των χιλιάδων σχολείων που ίδρυσε σε διάφορες χώρες, ο Γκιουλέν και οι υποστηρικτές του προωθούσαν ένα μοντέλο εκπαίδευσης που συνδύαζε την παραδοσιακή ισλαμική ηθική με σύγχρονες επιστημονικές γνώσεις. Τα σχολεία αυτά έγιναν σύμβολο της επιρροής του Χιζμέτ, ενώ το κίνημα απέκτησε ισχυρούς υποστηρικτές στις τάξεις της τουρκικής πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ.

Μέχρι τη δεκαετία του 1990, ο Γκιουλέν είχε καταφέρει να χτίσει ένα εκτεταμένο δίκτυο επαφών και υποστηρικτών εντός και εκτός Τουρκίας. Το κίνημα του, πέρα από την εκπαίδευση, είχε εμπλακεί επίσης σε φιλανθρωπικές δράσεις, μέσα μαζικής ενημέρωσης, και ακόμη και στον τραπεζικό τομέα. Ο ίδιος ο Γκιουλέν είχε αρχίσει να χτίζει τη φήμη ενός θρησκευτικού ηγέτη με παγκόσμια επιρροή, κάτι που προσέλκυσε το ενδιαφέρον και τη συνεργασία με δυτικές κυβερνήσεις, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου βρήκε καταφύγιο μετά την αυτοεξορία του το 1999.

Συμμαχία και Ρήξη με τον Ερντογάν

Η σχέση του Φετουλάχ Γκιουλέν με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ξεκίνησε ως συμμαχία. Οι δυο άνδρες μοιράζονταν την επιθυμία για ενδυνάμωση του ρόλου του Ισλάμ στην τουρκική πολιτική και κοινωνία, κάτι που τους έφερε κοντά στις αρχές της δεκαετίας του 2000, όταν ο Ερντογάν ανέλαβε την πρωθυπουργία. Το κίνημα Χιζμέτ προσέφερε σημαντική υποστήριξη στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), καθώς πολλοί οπαδοί του Γκιουλέν κατείχαν καίριες θέσεις στη δημόσια διοίκηση, την αστυνομία και το δικαστικό σώμα.

Ωστόσο, η σχέση αυτή άρχισε να φθείρεται το 2013, όταν ξέσπασε το σκάνδαλο διαφθοράς στην Τουρκία. Ο Ερντογάν κατηγόρησε τον Γκιουλέν ότι χρησιμοποιούσε το δίκτυό του για να υπονομεύσει την κυβέρνησή του και να προκαλέσει την πτώση του. Η ρήξη ολοκληρώθηκε το 2016, όταν η τουρκική κυβέρνηση κατηγόρησε ευθέως τον Γκιουλέν ως τον “εγκέφαλο” της αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου. Από εκείνη τη στιγμή, ο Γκιουλέν έγινε το πιο καταζητούμενο πρόσωπο στην Τουρκία, με την κυβέρνηση να ζητά επανειλημμένα την έκδοσή του από τις ΗΠΑ.

Κατηγορίες και Αυτοεξορία

Ο Ερντογάν και η κυβέρνησή του ισχυρίστηκαν ότι ο Γκιουλέν ηγείτο μιας “παράλληλης δομής” εντός του τουρκικού κράτους, γνωστής ως “FETO” (Fethullah Terrorist Organization), με στόχο την κατάληψη της εξουσίας μέσω παράνομων μέσων. Οι κατηγορίες αυτές οδήγησαν σε μαζικές εκκαθαρίσεις στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, την αστυνομία, το δικαστικό σώμα, και τα μέσα ενημέρωσης, με δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους να συλλαμβάνονται ή να απολύονται για υποτιθέμενες σχέσεις με το κίνημα Χιζμέτ.

Ο Γκιουλέν από την πλευρά του αρνήθηκε τις κατηγορίες, υποστηρίζοντας ότι το πραξικόπημα ήταν μια “σκηνοθετημένη” ενέργεια του Ερντογάν για να καταστείλει κάθε αντιπολίτευση και να εδραιώσει τη θέση του ως απόλυτος ηγέτης της Τουρκίας. Παρά τις επανειλημμένες πιέσεις της τουρκικής κυβέρνησης προς τις ΗΠΑ για την έκδοσή του, ο Γκιουλέν παρέμεινε στην Πενσιλβάνια, προστατευμένος από τις αμερικανικές αρχές.

Κληρονομιά και Επίδραση

Ο θάνατος του Φετουλάχ Γκιουλέν κλείνει ένα κεφάλαιο στην σύγχρονη τουρκική πολιτική και θρησκευτική ιστορία. Ο Γκιουλέν υπήρξε μια από τις πιο αμφιλεγόμενες μορφές του ισλαμικού κόσμου, με υποστηρικτές να τον θεωρούν πρότυπο ηγέτη και προασπιστή του διαλόγου και της ειρήνης, ενώ οι επικριτές του τον κατηγόρησαν για την προσπάθεια υπονόμευσης της τουρκικής δημοκρατίας.

Παρά τον θάνατό του, το κίνημα Χιζμέτ συνεχίζει να υφίσταται, και η επιρροή του στην τουρκική και παγκόσμια πολιτική σκηνή είναι βέβαιο πως θα συζητείται για χρόνια ακόμη.